Dilipost.com-Ikus-ikus ne’e, desturbi oin-oin mak akontese iha Nasaun ida ne’e, tanba to’o agora seidauk hetan problema ninia hun mai husi ne’ebe. Tanba, membru Seguransa ne’ebe hetan fi’ar husi Nasaun hodi proteze rai no povu husi ‘Gangguan’ saida de’it, sempre hetan asaltu husi juven sira, ida ne’e, la hatene se loos mak sala, juven ou Polisia ne’ebe hala’o atuasaun.
Relasiona ho problema ne’ebe akontese iha Lospalos rezulta juvenu ida (1), hetan kanek foin lalais ne’e, tu’ir istoria ou kronolojia ne’ebe hato’o husi membru Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL), sira argumenta katak, tiru juven ida nia ain, tanba halo asaun asaltu ba membru PNTL sira iha foho leten. Uainhira membru Polisia sira ba hare’e juven ne’ebe halo konfrontu estraga komunidade nia uma iha Suku Maina 1, Aldeia Kaporo, Postu Administrativu Lospalos-Vila, Munisipiu Lautem. Tu’ir informasaun ne’ebe fo sai husi Komandu PNTL, prolema ne’e, mosu iha loron Kinta-feira 21 Setembru 2023, tuku 07:00 kalan Otl, Mosu konfrontu tuda malun entre juventude sira.
Husi Pairara no Kaporo rezulta uma 2 komunidade nia hetan estragus, prolema hahu husi juven nain 2 ne’ebe haksesuk malun iha fatin futu manu, iha tuku 18:00 Otl.
Mosu baku malun no juven ida seluk sente sai vitima tanba juven barak baku lesuk nia, no nia bolu nia maluk sira seluk mai ataka Aldeia Kaporo hodi tuda komunidade sira nia uma no konsege komunidade nia uma 2 hetan estragus. Motivu loloos husi akontesimentu ne’e, mai husi juven nain 2 hamutuk ho komunidade sira futu-manu.
GAM-GAR
Iha lorokraik, sira futu-manu, depois iha juven na’in 2 ne’ebé deskute malun, dezkonfia, juven na’in 2 ne’e, husi Grupu Arte Marsiais (GAM). Ida husi Persaudaraan Setia Hati Terate (PSHT), ida seluk husi Sete-Sete (77), Grupu Arte Rituais (GAR-GAM), sira na’in 2 iha problema.
Haksesuk malun iha fatin futu manu, depois mosu agresaun fiziku ba malun, no juven ida seluk sente nia sai vitima ba juven sira iha fatin futu manu, nia ba bolu nia kolega hodi mai ataka fila-fali juven sira iha aldeia Kaporo, ne’ebe mosu konfrontu rezulta komunidade nia uma 2 hetan estragus. Informa Porta-voz Komandu Jeral PNTL, Superintendente Polisia Antonio da Luz ba Jornalista iha Kuartel Jeral Caicoli, Sesta-feira (22/09/2023).
Nia hatutan, depois liu tiha minutu balum iha tuku 18:00 Otl. Hanesan ne’e, sira komesa asalta malun, no rezulta uma 2 hetan estragus. Depois husi komunidade, kontaktu bá Komandante Eskuadra Lautem, no iha tuku 19:00, membru sira tu’un, atu hala’o atuasaun, atu buka tu’ir juven sira, ou ema sira ne’ebé halo problema ne’e.
Aproximasaun
Mosu konfrontu ne’e, komunidade sira balun fo informasaun ba Polisia, no membru Polisia tu’un kedas iha fatin akontesimentu hodi halo atuasaun no buka atu halo aproximasaun.
Maibe, konsege juven sira halai hotu, no juven balun ba hein fali Polisia iha foho leten fatin ida naran Putunira Pairara, akontesimentu ne’e, iha Pairara, iha Aldeia Taporo, Suku Maina 1 nian.
Hodi hakilar Polisia Milisia no taka dalan leno Polisia sira ho lampra hotu mak sira tuda membru Polisia sira iha karreta laran. Depois membru Polisia nain 1 tenta tiru sa’e hodi fo sinal Polisia.
Maibe, juven sira nafatin tuda, membru sira balun tenta tiru ba leten no juven sira hala’i hotu, konsege membru sira hetan juven ida ho naran Martinho Goncalves (26), toba latan hela iha foho leten.
Tanba, kilat musan kona iha ain kabun no borus ba ain sorin, membru sira foti kedas juven ne’e, tula ba karreta lori ba Ospital Referal Baucau hodi hetan tratamentu Mediku.
Ba kazu refere oras ida iha prosesu investigasaun, tanba Komandante Jerál (KomJer), hasai ona despaixu, ho nú.441CGPNTL/9/2023, orienta ona bá Inspetór Jerál, ho Diretur Dixiplina Justisa, atu bele forma ekipa hodi halo inkéritu bá kazu ida ne’e.
Kronolojia
Istoria ou kronolojia ne’ebe hato’o husi juven Vitima Martinho Goncalves (26), hetan tiru husi PNTL iha Munisipiu Lautem, entre Suku Pai-Rala ho Suku Poru kontinua halo problema pasadu nian no juven ho idade (26).
Martinho deklara,”ha’u nia rian ho alin ba futu manu iha kaporo iha ne’eba akontese baku ha’u nia rian ho alin no ha’u nia alin monu tu’un ba rai sira foti fatuk atu riba ba ha’u nia rian nia ulun no alin foti motor hala’i ba uma no alin nia kondisaun la di’ak no sira hare’e alin nia kotuk kanek hotu, alin foti samurai sa’i ba fali nia rian,”haktuir nia.
Tuir Martinho problema ne’e, la’os foin akontese ho sira maibé beibeik ona, tanba katuas iha ami nia Suku, sira baku hotu ‘Ranting’ ida, ami sente la di’ak ba ami,”informa Martino ba Jornalista iha fatin Emerjénsia Hospital Nasional Guido Valadares (HNGV), Sesta-feira (22/09).
Ho problema ne’e, juven sira iha Suku Parala, sai hotu ba kontra hasoru sira ne’ebe halo problema ho sira, no sira to’o iha ne’eba ema la iha labarik ki’ik sira mak tolok no tuda sira, sira duni tu’ir labarik tama to’o uma laran sira sobu ema nia uma hamutuk 5.
Polisia Tiru
“Ami fila Polisia to’o iha Estrada tiru sa’e, ami rona no maun sira sente la di’ak maun sira dehan ba Polisia saida mak hanesan ne’e, mai la husu tiru de’it, hau nia alin no maun sira tuda Polisia. Sira mos mai hasoru ami no ha’u tu’ir ho alin hala’i ikus no Polisia leno hetan ha’u tiru kona ha’u monu iha fatin ne’e, kedas no tiru ho alin ba hasoru Polisia”Martinho haktu’ir.
Polisia nain 5 mak hi’it vitima so’e ba karreta laran tula ba Ospital to’o Ospital Polisia hatu’un vitima husi karreta laran soe tu’un vitima iha rai leten, no vitima husu ajuda ba Enfermeira sira hi’it sa’e vitima ba kama leten.
“Ami husi Suku Pai-Rala halo problema iha Suku Poru, ami hala’i fila Polisia sira ba buka ami iha ami nia Suku Pairala no sira tiru ami iha ami nia Suku laran duni no akontesimentu ne’e, iha tuku 9:00 kalan Otl.,”nia hateten.
Problema ne’e, familia vitima nia maun alin sira lori ba oin, tanba maun alin husi vitima sira la simu hahalok ne’ebe Polisia sira halo ba vitima. Tanba, problema ne’e, pasadu nian no Polisia tiru vitima iha momentu ne’eba sira fila ba sira nia uma foin Polisia tiru.
Polisia sira mai seidauk husu informasaun mai ami sira hasai kilat leno hetan,”ha’u sira tiru kedas ha’u nia ain sorin karuk sorin loos, Polisia sira mai uza sira nia farda kompletu no entre sira nain 1 Polisia Sivil no sira tiru ha’u monu tu’un ba rai Polisia nain 4 hakbesik an mai ha’u,”nia tenik.
Familia La Satisfaz
Fatin hanesan vitima nia maun Fio Freitas Sampaio deklara, sira husi familia vitima rasik la satisfaz ba aktus ne’ebe Polosia Seguransa sira halo ba sira nia alin rasik hetan tiru.
Hanesan familia hakarak prosesa liu husi prosesu legal konaba aktus husi parte Seguransa komete. Tanba, problema ne’e, la’os foin akontese, antes akontese hodi tiru,”ha’u nia alin rasik nia ain, tanba problema beibeik ona, parte Seguransa la iha kompetensia Profisional oinsa bele toma responsabilidade atu bele akumula komnidade sira hodi fo solusaun maibe sira husik de’it,”Fio deklara.
Hasa’I Bala Musan
Problema ne’e, sira foin tama ba parte Seguransa hasa’i bala musan la tu’ir ona Lei iha sira nia Artigu 4, iha 1-5 la hateten hasa’i bala musan tiru komunidade enkuantu juven sira halo espertu no agrega fiziku hasoru parte Seguransa hafoin sira bele tiru.
Ida ne’e, la hatene sira mai tiru ho motivu saida la hatene no hein nia alin di’ak hafoin kontinua prosesu ba Tribunal. Tanba, sira husi familia vitima rasik la satisfaz ba Seguransa PNTL sira nia hahalok.
Rekomenda ba parte Isntituisaun relevante liu-liu iha parte Goveru atu bele toma observasaun ba Ajente Seguransa Polisia ne’ebe hasa’i bala musan tiru komunidade, no komunidade ne’e, la’os animal atu Seguransa sira atu ba kasa, armas ne’ebe Polisia sira utiliza atu salva ba guarda povu nian, la’os uza atu tiru komunidade.
Husu ba PNTL Munisipiu Lautem no Eskudra PNTL Lautem tenke kontrola Ajente Polisia ne’ebe utiliza armas, la’os atu tiru komunidade sein motivu tanba armas antes hasa’i bala musan tenke iha motivu.
Martinho Ain Tohar
Sorin seluk Enfermeiru sala Emerjensia HoREX Baucau, João Ozorio da Costa Ribeiro, Kinta-feira (21/09), kalan purvolta tuku 22:00 Otl. Parte servisu sala Emerjensia simu pasiente ida husi Munisípiu Lautem hetan kanek husi parte ain loos no karuk tohar tanba dezkonfia tiru husi ‘Oknum’ membru PNTL balun.
Hafoin halo tratamentu, parte HoREX baucau deside transfere pasiente ba Dili tanba Ray X iha Ospitál Rejionál Eduardo Ximenes Baucau la di’ak atu halo ezaminasaun ba pasiente nia ain kanek.
Pasiente ida ne’e, hori kalan doutor no Enfermeiru sira simu nia mai ho kondisaun kanek iha ninia ain parte loos ba iha karuk tohar.
Tanba, ‘Oknum’ membru Polisia mak tiru, tiru iha ninia ain parte karuk tohar i depois iha ne’e, ray X la di’ak tanba ida ne’e, pasiente ne’e, mai halo kedas tratamentu ta’u soru, tau zesu ai-moruk ba kedas so ke ray X la di’ak.
Entaun, haruka ba Dili atu kontinuasaun tratamentus,”ita nia pasiente naran Matinho Goncaves (26), husi Suku Pai-Rara,”haktu’ir, João ba Dili Post, Sesta-feira (22/09/2023).
Profisionál Saúde ne’e, hatutan, kondisaun jeral Martinho di’ak, maibé problema iha ain parte loos kanek no karuk ru’in tohar tanba dezkonfia tiru husi ‘Oknum’ membru PNTL.
Ninia kondisaun enjeral di’ak, maibé so problema grave iha ninia ain 2, parte karuk ruin tohar, ninia ruin ne’e, bala ou kartus kona tohar, haruka ba Dili kontinua tratamentu, kanek bala musan nia fatin.
Ho situasaun ne’e, Jornalsita Dili Post, tenta entrevista familia Martinho, maibé familia lakohi fó komentariu.
Entretantu, tu’ir observasaun Sesta-feira dader purvolta tuku sia ba sanUlu, pasiente refere husi HoREX), transfere ona ba HNGV Dili hodi kontinua hetan tratamentus Saúde.(al/cl/ercia)
