DiliPost.com–Nakait ho viral iha Media Sosial (MedSos), konba Funsionariu iha Ministeriu balun hetan osan husi Broker ba sira ninia privadu. Liu husi servisu hamutuk ne’ebe hanesan mafianozu hodi bele hetan lukru.
Daudaun ne’e, iha Ministeriu Finansas (MF), haki’ak broker ne’ebe ninia servisu fo ba broker halo atu sira bele fahe lukru ne’ebe broker hetan husi rezultadu supa povu ki’ik nia osan.
Fontes ne’ebe lakohi naran atu publika, informa ba Dili Post, nia la sastifaz ho servisu MF iha Alfandega ba to’o iha Diresaun Nasional Operasional (DNO), tanba halo atendimentu la di’ak hodi haki’ak hikas broker ba sira nia servisu oinsa atu bele hetan lukru,”hateten fontes ne’e, Kinta-feira (23/01/2025).
Lelaun
Halo fontes ne’ebe refere sa’i kunfuzaun atu trata dokumentu selu karreta ne’ebe nia pae lelaun iha Patrimoniu Estadu. Tanba, Diretur to’o Funsionariu sira ko’alia hanesan haruka nia atu ba hasoru de’it broker. Ho ida ne’e, nia sente la sastifaz tanba asaun ne’e, hanesan mal-Administrasaun no halo pratika Korrupsaun.
Resepsionista
Atu ba selu taxa tanba pa’e lelaun karreta Estadu-1 iha Patrimoniu Estadu (PE), ba iha MF ba hasoru iha DNO. Resepsionista sira haruka ba hasoru broker de’it, tanba dehan broker sira mak bele halo atendimemtu ida ne’e.
“Ha’u mos diskuti malun ho sira tanba servisu Funsionariu sira nia atu atende publiku maibe, fo fali ba broker mak hala’o. Etaun, sira fo karta ida ba ha’u haruka ba hasoru Diretur.
Uainhira, ha’u ba hasoru Diretur nafatin dehan servisu fo ba broker mak hala’o, halo ha’u sa’i konfuzaun. Tanba, saida Governu hari’i Instituisaun ida hodi fo servisu ba Funsionariu sira,”haktu’ir fontes ne’e.
Bulak
Sira nia servisu ema li’ur mak halo ne’e,”ita la bulak, Funsionariu sira han osan fulan gratuita de’it, sira halo mal-Admimistrasaun no pratika Korrupsaun ba povu ki’ik sira.
Antes nia ho nia pae atu ba hasa’i ‘Surat Tanda Nomor Kendaraan (STNK),’nia. Maibe, Diresaun Nasional Transporte Tererestre (DNTT), haruka sira ba Alfandega selu la iha Taxa.
Depois mak bele ba foti STNK maibe, uainhira to’o ihsa Alfandega sira haruka fali ami ba hasoru Diretur. Diretur fo fali karta rekomendasaun ba hasoru Komisariu Autoridade (KA). Depois simu fali karta ba hasoru Ditetur-DNO no haruka fali sira ba hasoru broker.
Envoice
“Ami nain-2, ha’u ho nia pae ba DNTT atu ba foti STNK karreta ne’ebe ha’u nia pa’e lelaun iha PE. Maibe, Diretur-LLAJR mak foti rasik karta haruka ami ba hasoru Alfandegai tenke ba selu uluk Taxa iha Alfandega hotu mak lori Envoive hodi bele hetan STNK,”hatutan fontes ne’e.
Uainhira,”ami ba Alfandega Diretur haruka fali ami ba hasoru broker mak trata. Entaun, ami la hatene sira fo fali karta ida ba ami hasoru KA. Nia la ko’alia konaba broker. Maibe, nia mos halo fali karta ida haruka ami ba iha DNO,”konfesa nia.
Selu
Maibe, to’o iha ne’eba sira haruka ami ba hasoru fali broker, dehan broker mak bele halo hotu hatama iha sistema. Depois ba selu iha Banku. Entaun,”ami dehan la hatene broker hakarak trata mesak tanba ami la iha osan atu selu fali broker. Tanba, saida servisu Governu nia ema livre hanesan broker bele hatene no bele tama to’o iha sitema.
Maibe, sira (broker red), nafatin dehan fo ba broker mak halo atu ulun la moras no bele lalais, ho atendimentu ne’e, halo ami kunfunzaun, no sira fo hela broker nia naran ho numeru Telefone atu ami bele halo ligasaun ho broker,”tenik fontes ne’e.
Kong x Kong
Nia hatutan, sente la sastifaz ho atendimentu publiku iha Instituisaun-Governu nian ne’e, tanba la hala’o sira ninia dever ho di’ak maibe, sira halo fali ‘Kong x Gong ho ema li’ur hanesan broker hodi bele hetan lukru ba sira nia an. Instituisaun-Estadu hanesan ne’e, la di’ak tanba halo atendimentu la tu’ir dever sira nian.
Tanba, dever sira nian atu atende publiku maibe, sira fo fali ba iha ema li’ur hanesan broker.
Atu nune’e, sira bele hetan lukru ba sira nia an, uainhira broker trata ona ema nia dokumentu tenke selu broker nia ‘Jasa.’
Signifika, sira hetan %, husi broker sira, hahalok ida ne’e, la di’ak husu ba MF bele hare’e assuntu ne’e, oinsa hala’o investigasaun ba Funsionariu mal-Administrasaun hirak ne’e.
BI
Fatin seluk Estefania de Carvalho hateten, daudaun ne’e, la’os de’it iha MF mak uza broker maibe, kuaze Ministeriu hotu ne’ebe hala’o atendimentu publiku. Pior liu Ministeriu Justisa (MJ), iha parte atendimentu ba Passaporte ho Billeti Identidade (BI), sira loke ajendamentu iha loos loron bo’ot ema hotu la hatene no ajendamentu.
So broker sira de’it mak hatene, uainhira ema ida atu ba trata Passaporte la iha ajendaentu tenke ba hasoru broker fo osan broker foin fo ajendamentu forma bele tama ba foto kedas.
Arazka
Agora,”ita Timor arazka atu trata dokumentu, la’os de’it iha MF de’it mak uza broker maibe, kuaze Ministeriu hirak ne’ebe halo atendimentu publiku uza hotu broker.
Oinsa sira bele hetan lukru, tanba ita selu broker Funsionariu ou Diretur sira iha laran mos hetan %. Hanesan iha MJ iha parte Notariado nian ne’ebe trata Passaporte no BI,”komunga Estefania.
Lubuk
Nia kestiona, Diretur ba to’o iha Funsionariu hirak ne’e, han osan lubuk, tanba ajendamentu atu halo Passaporte-BI sira fo hotu ba iha broker ona. Uainhira,”ita atu halo ajendamentu la iha ita tenke ba hasoru broker selu tu’ir saida mak broker sira husu,”dalen Estefania.
Ho montante osan $ 50.00- $ 100.00, karik ema ne’ebe osan iha no sente urjente bele fo osan ba broker simu ajendamentu tama kedas ba laran prienxe formulariu hodi hein ba foto kedas.
Pior liu,”ita ba halo bom komportamentu, formulariu ita tenke ba sosa iha foto copy fatin selu tahan ida $ 5.00, surat tahan HVS ida bele selu luma $ 5.00. ita husu ba sira dehan ne’e, kriteria husi laran mak hanesan ne’e ona, ita ko’alia mos la di’ak,”informa nia.
Mafiozu
Ba kestaun Mal=Administrasaun ne’e, sira mos husu ba iha Primeiru Ministru (PM), bele hare’e mos ba assuntu ne’e. Tanba, povu ki’ik oan la iha kbi’it atu hasoru ema mafianozu hirak ne’e.
Oinsa PM haruka ekipa ida bele halo Inspesaun, hodi bele deteta no prosesu Funsionariu hirak ne’ebe mafiaozu iha Ministerio laran halo pratika Korrupsaun ba povu ki’ik sira.(al)
