DiliPost.com-Nakait ho atuasaun Sekretariu Estadu Assuntu Toponomia no Organizasaun Urbana (SEATOU), ho ninia membru sira halo hasoru negosiante iha Kampung Baru. Prezidente Autoridade Munisipiu Dili (PAM-D), Grigorio Saldanha ho triste hare’e negosiante hodi diskora total hahalok ne’ebe kontinua haterus povu.
“Ha’u mai husi povu ida ne’ebe sofredor hanesan hodi kalan povu sira sofre nafatin, ha’u hanesan ema Rezistensia hamutuk iha momentu ne’eba atu Liberta povu husi situasaun susar. Agora PAM-D atu luta ba povu ninia moris di’ak, ha’u diskorda total, kondena, protesta hahalok ne’ebe halo povu sa’i vitima nafatin,”deklara Grigorio ba Jornalista iha kna’ar fatin, Matadoru, Kuarta -feira ne’e.
Kuda Krimi sei ku’u Krimi, la konkorda, se ema fa’an sasan iha ne’eba lakohi tenke prepara kondisaun. Se kondisaun seidauk prepara husik fa’an iha ne’eba de’it.
Nia haktu’ir, ho sentimentu triste hare’e video ne’ebe SEATOU ninia membru sira halo hasoru negosiante sira.
Hakfodak
Hanesan hodikalan,”ita hare’e video, kuandu simu video ne’e, hodikalan bo’ot, ha’u hare’e hakfodak. Rona labarik hakilar apa, ha’u hanoin kedas ita nia povu ne’e, uluk kuandu Bapak sira baku.
Ha’u rekorda momoos iha ha’u nia memoria to’o agora, akontesimentu iha Santa Cruz ema sona hela sira, tanba ha’u finji mate tiha Militar Indonesia sona no baku sira hakilar Apa ami mate ona. Entaun, mo’e ida atu lori ba tristeza povu nian, ne’ebe sira hatudu fali ba negosiante sira,”tenik nia.
Bandalizmu
Tu’ir, loloos povu la bele sa’i vitima bebeik ba hahalok Kriminozu sira, bandalizmu sira no hahalok premanizmu sira halo terus povu nafatin, PAM-D diskorda, protesta no husu atu hapara hahalok hirak ne’e.
Hodikalan ne’e,”ha’u simu informasaun Check informasaun mai ha’u la’os ema Jestaun Merkadu no Turizmu mak atua. Dirijensia direita husi SEATOU ho nia ema sira rasik,”dalen Grigorio.
Preukupa
Xefi Diresaun servisu Jestaun Merkadu no Turizmu sira iha ne’eba, maibe nia hare’e hela de’it. Nia mos preukupa. “Ha’u bolu sira mai antes kedas ona, imi hala’o servisu.
Maibe, imi tenke hala’o ho Profisionalizmu, evita hahalok atua ho violensia, imi bele halo atuasaun ruma. Imi Defeza ba imi nia an, halo auto-Defeza buat seluk, atuasaun ofensiva ho violensia ha’u husu atu imi evita buat ida ne’e,”nia afirma. Sira ninia kna’ar atua dunik, respeita nafatin ema ninia dignidade hanesan umanu.Tanba,”ita servisu lori ema, atu salva sira, proteze sira, Eduka sira, forma sira sa’i ema ne’ebe intelijente dunik iha situasaun Ekonomika, situasaun ne’ebe sira sente katak, sira iha defikuldade ne’ebe sira luta,”konfesa nia.
Koordena
“Ha’u hakarak hateten, Timor-Oan sira fa’an sasan barak liu ida ne’e, mak ita hakarak, dezenvolvimentu Ekonomia tenke sa’e. Tenke koordena sira, organiza sira.
Mais, ho violensia hanesan ne’e, ha’u la konkorda, baku ema ita hare’e momoos, baku ema ninia sasan estraga. Imajina sasan hirak ne’e, se mak atu responsabiliza, sasan sira ita bo’ot sira estraga osan hira mak sira lakon no fó.
Sira poupa sira nia osan tan de’it sira hola sasan hirak ne’e, balun halo Kreditus iha Banku, se mak atu selu karik sira ninia sasan ita estraga hanesan ne’e,”katak nia.
Situasaun
Governu ninia kna’ar atu organiza, koordena sira atu prepara bele sa’i di’ak liu iha situasaun ne’e.
Ho ida ne’e,”ha’u diskorda total ho violensia sira halo ne’e, mezmu ita halo atu kurizi buat ruma hodi forma ne’e, di’ak liu atu evita ema la bele repete violensia. Se Governu inpoin ho violensia.
Se kontinua ninia solusaun mak ne’e. Se ha’u mak iha leten haruka para kedas, maibe ha’u iha kraik ha’u la iha Autoridade. Ha’u triste no kondena, tenke ko’alia buat ruma kondena buat hirak ne’e, la bele kontinua no husu Autoridade sira iha leten liu tenke foti desizaun atu hapara buat ne’e, la bele la’o ona,”apela nia.
Estraga
Bele organiza sidade atu sa’i organizadu, tenke moos ema hotu nia hakarak. Maibe, tenke rezolve tu’ir dalan, liu-liu evita atua violensia kontra ba sira. Estraga ema ninia sasan ne’e, mate ida.
La’os ema nia modo ou sasan hirak ne’e, Ekonomikamente nia uza osan hodi sosa, sasan ne’e, sasan mate ida, baku estraga ‘Sayang Sekali,’ ita aprende violensia husi ne’ebe tanbasa la kurizi,”protesta Grigorio.
Hanesan povu nia oan agora hanesan PAM-D kondena maka’as, protesta no ezije atu para ona ho violensia iha,”ita nia rain liu-liu Dili, se la’e lalika mehi atu Rekonsiliasaun la’o ho abut metin.
Lalika mehi atu dame ne’e, la ho abut metin iha ita nia rain, lalika mehi atu violensia odiu vingansa atu para iha ita nia rain. Kuandu, kuda violensia ita se’i ku’u violensia.
Kuda Krimi sei ku’u Krimi, ha’u la konkorda, se ema fa’an sasan iha ne’eba ita lakohi tenke prepara kondisaun. Se kondisaun seidauk prepara husik sira fa’an iha ne’eba de’it.
Ita mak organiza iha ne’eba de’it lalika duni sa’i, iha rai barbarak ema fa’an sasan iha Estrada ibun, importante la bele prejudika engravamentu, la bele halo fo’er, la bele iha distrubus bele organiza ho didi’ak,”Grigorio katak.
Solusaun
Nai afirma, nia lakohi koopera ba buat hirak ne’ebe la’o ho violensia no laran triste hare’e saida mak akontese.
“Ha’u lakohi koopera ho buat hirak ne’ebe hala’o la konkorda no atu ba hare’e laran moras. Atu ko’alia saida ho sira lori solusaun. Haruka sira ba fatina ne’ebe prepara ona. Maibe, la iha ne’e, la iha fu’an, la iha forsa atu ba ko’alia ho sira atu hatodan de’it sira ninia problema, di’ak liu lalika ba,”akresenta nia.
Ho situasaun hirak ne’ebe akontese PAM-D pronto sa’i. “Ha’u pronto ona atu assume responsabilidadde tanba la servisu ba Ministeriu. Servisu ba povu ida ne’e.
Ha’u diskorda pronto atu simu konsikuensia ohin hasa’i aban hasa’i la preukupa buat ne’e. Ha’u ninia preukupasaun mak povu ne’e, proteze no Eduka sira, lori sira ba dalan loos.
Maibe, ita halo sira sa’i vitima nafatin la evita, ohin kedas ha’u hakiduk. Ha’u sa’i husi ne’e, ohin ou aban ha’u servisu nafatin. Se’i kontinua ho ida ne’e, ko’alia nafatin.
Ha’u ninia ko’alia ne’e, mak la di’ak husi pontu de vista ha’u nia Superior sira ha’u pronto atu simu todan ida ne’e, todan ida ne’e ha’u pronto atu hakiduk ba kotuk, maibe apoia nafatin atu halo servisu hirak ne’ebe di’ak ba povu apoia nafatin,”realsa nia.
Hahalok
Autor ba violensia sira tenke responsabiliza ba asaun ne’ebe halo hasoru negosiante sira.
Ida ne’e, problema Krimi ou violensia ne’ebe autor ba violensia tenke responsabiliza. La iha asaun husik Tribunal mak deside, vitima sira iha direitu tomak atu lori ba Tribunal atu autor sira tenke responsabilidade ba sira ninia
Vitima sira iha direitu tomak atu lori ema sira responsavel ba hahalok ba Tribunal. La signifika,”ha’u la konkorda ho koordenasaun Dili atu hadi’ak Dili ne’e, ba oin tanba responsabilidade ha’u nian mos, ha’u so la konkorda hahalok povu mak sa’i vitima nafatin ha’u la konkorda,”konklui nia.
Jornalista : Anita Da Silva
