AUSTRALIA (DÍLI Post)-Durante Hala’o Servisu Estadu iha Nasaun Australia,Primeiro Ministro (PM), Kay Rala Xanana Gusmão mós Hasoru Malu ho Sekretario Geral Nasoens Unidos (ONU), no Xefi Governu sira ne’ebé Prezente iha Simeria Assosiasaun do Estadu Sudueste Asiatiku (ASEAN), iha Australia,nune’e Primeiru-Minisru Kay Rala Xanana Gusmão bolu atensaun ba komunidade internasionál no ativista direitus umanu sira hotu atu hamutuk fó apoiu ba populasaun Myanmar ninia luta atu hetan liberdade, harii dame no harii estadu unidade nasionál ida hodi hakotu junta militár.
Xefe Governu Timor-Leste husu, Asosiasaun Nasoins Sudeste Aziátiku (ASEAN) atu implementa ona akordu “P5” (five-point consensus) ne’ebé lideransa ASEAN sira asina iha tinan 2021 atu rezolve problema etniku no junta militár.
“Ha’u apela ba junta militár atu respeita prinsipiu demokratika, liberdade no povu Myanmar ninia hakarak. Tuir ami nia esprensia luta nian, valor hosi dialogu no demokrasia, ami hatene importansia hosi solidade internasionál. Ita tenki husik povu Myanmar hatene katak, sira la’o mesak, ita hamutuk sira, atu suporta sira too sira nia mehi sai realidade,”dehan PM Xanana durante hato’o palestra iha simeira komunidade Myanmar ne’ebé hala’o iha salaun United Workers Union, Melbourne, Austrália.
PM Xanana husu atu populasaun Myanmar iha Austrália kontinua halo kampaña makas bolu grupu solidaridade no lider politiku mundu tomak tau hanoin fó solusaun ba krize politika no militár iha Myanmar.
Akordu “P5” ne’ebé lider ASEAN asina maka hanesan; 1-Hapara inmediata violensia iha Myanmar.
2-Kria diálogu konstrutivu entre parte relevante sira, hodi buka solusaun pasífika iha Myanmar.
3.-Enviadu hosi ASEAN tenki fasilita prosesu mediasaun ba diálogu ho asisténsia husi Sekretáriu Jerál ASEAN.
4.-ASEAN tenki fornese asisténsia umanitária liu hosi Sentru Asisténsia Humanitária ba Jestaun Dezastre – AHA-Center (sigla iha inglez.
5.-Enviadu Espesiál no delegasaun ASEAN tenki vizita Myanmar hodi hasoru malu ho parte importante sira hotu ne’ebé problema hodi solusiona problema hotu iha Myanmar.
Iha simeira ne’e, PM Xanana introdus mós servisu grupu g7+ ba komunidade Myanmar. g7+ halibur nasaun frajil no pos-konflitu hamutuk 20 husi Áfrika, Ázia, Médiu Oriente no Pasífiku. g7+ defende direitu povu Myanmar nian iha Nasoins Unidas hodi promove reziliénsia no estabilidade Estadu. Tanba g7+ iha estatutu hanesan observadór iha Organizasaun Nasoins Unidas, ne’ebé fó- dalan ba nia atu aprezenta perspetiva koletiva ida kona-ba ajenda no servisu Nasoins Unidas nian.
Iha fatin hanesan, Reprezentante Governu Unidade Nasionál Myanmar iha Austrália, Tun Aung Shwe hato’o agradese ba Primeiru-Ministru no populasaun Timor-Leste ne’ebè apoia makas atu hakotu junta militár iha Myanmar.
“Lori povu Myanmar ha’u hakarak espresa ami nia senseru gratidaun ba Lider Timor-Leste no lideransa foun sira iha Timor-Leste ne’ebé tempu barak ona suporta ami nia luta hodi restaura ami nia demokrasia no direitus umanus,” Agradese Tun Aung Shwe.
Junta militár ne’ebé akontese iha fulan 01 Fevereru 2021 too agora, lansa violensia hasoru populasaun Myanmár rezulta ema 4500 mak mate, no junta militár mós kaputra populasaun inosente hamutuk 26.000 no dadaun ne’e sei iha populasaun hamutuk 20.000 sei kontinua dudur iha prizaun hamutuk ho Konsilleiru Estadu Myanmar, Aunsan Suu Kyi no Lider Nasionál, Win Myint.
Ho problema ne’e, Populasaun Myanmar deklara atu foti asaun imediata hodi hapara violensia junta militár, Sira mós akresenta atu rekoñese no suporta governu unidade nasionál. Nu’udar governu ne’ebé legitimu hodi reprezenta povu Myanmar ukun ho dame no domin no harii governu ida forte.
Povu Myanmar husu mós atu Junta Militár fó liberdade ba prizioneru politiku sira hanesan, Aunsan Suu Kyi no populasaun inosente sira.
Nia apela ba komunidade internasionál atu foti medida no halo embargos ba armas funu nian inklui hodi hapara asesu junta militá ninia atividade tomak.
Povu Myanmar mós kondena makas lei militár obrigatoriu ne’ebé maka introdus hosi junta militá iha loron 10 Fevereiru 2024 hodi obriga joven sira hodi serve militár durante estadu emerjensia kontinua halo violasaun krime kontra direitu umanus povu nian.
Entretantu, Assistant Secretary, Australian Council of Trade Unions (ACTU), Joseph Mitchell, hato’o agradese bele organiza simeira populasaun Myanmar ho apoiu hosi ativista direitus umanus iha Austrália no rona intervensaun furak hosi Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão.
Hafoin partisipa simeira ne’e, Xefe Governu Xanana hasai fotografia hamutuk ho komunidade Myanmar ne’ebé kaer mós Konsilleiru Estadu Myanmar, Aunsan Suu Kyi nia fotografia hodi espresa sira nia solidaridade.(*)