HERA (DiliPost.com)-Husi parte ne’ebe sente sai vitima ba prosesu rai, halo konferensia hodi responde ba notifikasaun avula numeru NUC 0713/19.CVTDD kontra Manuela Catarina da Costa.
“Hakarak halo klarifikasaun ba publiku katak, ami nudar toos nain neebe hela iha rai nee, laos agora maibe komesa iha tinan 1985 ba leten, no ami muda mai hela iha terenu nee laos konforme ami nia hakarak, durante okupasaun illegal Indonesia, krize 1999, krize 2006 la iha pesoal ida mai halo reklamasaun katak, rai nee heransa ba Manuela Catarina da Costa no sira seluk, se sente nain ba rai karik labele faan subar iha kotuk kotuk, no lori dokumentus rai falsu hodi lohi ami kbiit laek no goja vida husi ida nee, “dehan Porta Vox,Jeca Alexandre ba Jornalista iha Hera, Kuarta (22/11/2023).
Nia hatutan, iha faktus lubuk ida maka sira prova katak, Manuela Catarina da Costa ho nia kolega sira la iha lejitimidade sai heradeiru ka simu rai nee husi Manuel Vicente Soares, neebe inidika ba nia nudar beioan ba nia aman inan no familai seluk hodi hanesan rai eransa.
Konsidera la iha evidensia forte, se karik iha hatudu took instituisaun kompetente neebe maka asina hanesan baze legal, tanba rai neebe lokaliza iha aldeia Besiada Matarlido Halidolar suku Hera postu Administrativu Kristu Rei munisipiu Dili rai nee konsidera rai fuuik soko laran, iha momentu neeba no la iha ema ida maka tau tau matan durante okupasaun illegal Indonesia.
Esplika tan, Manuela deklara iha Tribunal katak, iha tempu okupasaun illegal Indonesia nia parte tarata ona sertifikadu nudar nain, no sertifikadu ahi maka han tiha iha tinan 1999, no bele konfirma iha Badan Pertanahan Indonesia, hodi pring sai tanba dadus hotu iha ona sistema. No parte iha duvidas, durante okupasaun Indonesia karik Manuela iha sertifikadu nudar nain ba terenu, tanba sa maka la halo intervensaun ba rai neebe mensiona dehan hectares 13.
Portavoz dehan, Manuela mos mensiona katak, iha tinan 2005 nia hasoru ona eis xefi suku Pedro hodi informa katak, rai refere pertense ba nia nudar heransa husi nia avo mane Manuels Vicente Soares. Parte konsidera, se loos durante krize 2006 Manuela la ho nia kolega seluk mai okupa rai refere, tanba momentu neeba ema barak halai fahe malu hodi ba iha fatin refujiadu.
Reforsa tan, tanba sa maka deklarasaun terenu hal iha tinan 2012 no sukat rai iha tinan 2014, ida nee pela kontrariu ho lei konaba terras propriedade nian. Tanba sa maka halo uluk deklarasaun maka sukat rai, signifika sukat rai refere sem konesementu husi parte sira, tanba pesoal nebe hela iha rai refere mesak agrikultor, se maka bele esplika tok Manuela hela iha estranjeiru sukat fali rai iha Timor.
Dehan tan, Manuela akresenta iha tinan 2014 nia oan mane ida selu senhor ida hodi halo lutu bebak haleu terenu, se bele hatudu se maka ema ida halo lutu nee, no lutu neebe halo maka ida neebe. Bazeia ba mapa rai ho medida 13.417 M laos ema ida nian deit.
Maibe iha neeba mensiona ema nian 6 maka nain, oinsa maka ema ida mesak maka hato keixa.
Nia parte deklara tan, dokumentus neebe Manuela aneksu iha prosesu keixa, portavoz nian inan no ema nain neen seluk, durante nee la koresponde tuir neebe vigor, ka tuir regulamentu terras propriedade no Ministeriu Justisa, tanba iha terenu nota evidensia dokumentus falsu.
Iha evidensia balu hatudu katak, sertifikafu ba terenu la iha, maibe utilize surat SNC hanesan setifikadu, sertidaun batismo husi Igreja la mensiona relasaun familia nudar avo.
Laiha kartaun despaisu husi terras propriedade konaba sukat rai. Xefi suku Simiao Pedro nia parte la rekonese Manuela, eis xefi suku deklara momentu neeba nia parte hatene maka tau karimbu deit. no testamuna Rui Freitas Pinto mos deklara katak, nia la rekonese Manuela oinsa maka nia naran tama fali iha karta deklarasaun husi xefi suku.
Deklara tan, karta prokurasaun nebe halao iha tinan 2018 nia asintaura la apar ho asinatura deklarasaun terenu neebe hala iha tinan 2012. Hela fatin neeb mensiona iha karta deklarasaun, hateten dehan aldeia zero III suku Fatuhada.
Reforsa tan, material de faktus neebe hasai husi Tribunal, iha loron 09 fulan Outubru nee to agora portavox nian inan la hetan kopia to agora, no banhira lori nia inan ba tribunal hodi husu hodi husu konaba material de faktus pesoal neebe atende sira vinga tun sae, dehan tenke koalia ho Advogadu maka foin bele hetan, no Advogadu rasik la hatene buat ida. No testamuna husi Manuela, ema ho naran Mario Pinto neebe mensiona iha desizaun material de faktu la hanesan ho deklarasaun iha terenu.
Informa mos katak, rai neebe ho medida 13,417 prosesu heian desiaun Tribunal, tanba iha ona desizaun material de faktus. No desizaun material de faktus Tribunal afavor liu ba Manuela ho nia kolega sira, duke ba sira neebe hela iha rasi nee besik tinan 38 ona, tanba Tribunal hateten liu husi karta nee katak testamuna husi povu kiik dehan, sira presta deklarasaun inkonsistensia.
Afirma tan, derepente iha loron 18 mosu kontratu fan no sosa rai refere, ho Melania da Costa nudar sosa no Nelio da Jesus Morais (rai nain), sosa no lunas tiha konsege konstrui dalan organiza Exapator iha loron 30 fulan Setembru atu sobu toos nain nia ai horis. Maibe sira konsege halo impedimentu, tanba asaun neebe sira halo la iha konkordansia ho toos nain.
Ikus liu, hato ba iha PM hanesan aman nasaun, atu urjentemente halo mudansa ba sistema judisiariu Tribunal iha rai furak ida nee ho rajaun tanba, iha pessoal individu balu halo servisu la tuir konstituisaun RDTL.
Iha fatin hanesan, Rui Freitas Pinto husu ba iha Manuela, atu deklara tanba sa maka nia naran mosu iha deklarasaun suku.
“Hau la koalia barak maibe husu deit, tanba sa hau nia naran mosu iha deklarasaun suku, hau fo prazu loron tolu atu bele fo esplikasaun ba iha publiku,” tenik Rui.(lx)
