Dilipost.com- Defeza husi Fujitu Arnolfo Teves Jr, Jose Ximenes husu ba Prezidente Republika(PR) Jose Ramos la bele influensia servisu Tribunal Supremiu Justisa (TSJ), husik juis sira halao sira nia servisu ho independente molok foti desizaun.
Nune’e, nia hanesan defeza Arnolfo Teves Jr senti triste ho deklasaun PR nia intervensaun iha loron hirak liu ba hato’o katak kazu Timor-Leste la tama ba Azean ida ne’e responsabilidade Prezidenti Tribunal Rekursu nian.
Tuir defeza nia hanoin PR la divia hasai ho nia estetmen ida ne’e tanba PR hanesan figura mundial ema ne’ebe simu novel da paz no ema ne’ebé durante tempu rezidensia defende maka’as direitu humanus no auto determinasaun ba direitu humanus nian.
Enfelismente depois de independensia prinsipiu ida ne’e la konsege kontinua kaer metin.
Tan ne’e maka defeza husu ba Tribunál bele independente ho inparsial hodi deside desizaun tuir konstituisaun no tuir lei, ida ne’e maka konsagra iha konstituisaun RDTL iha artiu 119 ho nune’e buat ne’ebé metan husik ba metan no buat ne’ebé ba mutin husik ba mutin.
“ Ami mos hakarak hateten mos katak tribunál iha obrigasaun para tuir konstituisaun da republikal no mos la bele aplika normas sira ne’ebé maka kontra konstituisaun RDTL no mos konstituisaun ne’ebé konsangra iha konstituisaun da republika,” dehan nia ba jornalista sira iha nia knar fatin Manleuana Kuarta (20/11) ne’e.
Nia haktuir, Timor-Leste nia adezaun ba azean inportante duni husi pontu rejista politika maibé hanesan advogadu hanesan mos ema ne’ebé kontribui ba iha area direitu ninian.
“ Ami husu para ita nia adezaun ba Azean ne’e la bele ignora prinsipiu no valores fundamentais atu bele defende, ikus liu ami fiar katak tribunál sei deside ho kriteriu ne’ebé a’as hodi tane a’as justisa tanba tribunál nia desizaun maka sei prevalese iha desizaun husi autoridade sira hotu-hotu ida ne’e maka konsgra iha konstituisaun da republika iha artigu 118 iha numeru 3.Ho ida ne’e relativamente iha pontus lima ne’e ita hein deit desizaun aban bain rua masimu liu semana ida ka rua dala ruma desizaun sai ona,” nia haktuir.
Ne’e duni, nia fo hanoin katak tribunál sei aplika normas sira ne’ebé la kontrariu no prinsipiu sira ne’ebé la kontrariu ho lei no fiar katak Tribunál sei deside desizaun ho independente parsial hodi nune’e ema hotu-hotu bele kompri ba desizaun ida ne’e no desizaun tribunál nian maka prevalese.
Maibe, nia dehan nudar defeza komprende katak PR hanesan ema politiku no mos ema diplomata dala defisil atu intrepreta ema diplomata ho politiku sira nia lia fuan.
Mais, kargu a’as ne’ebé nudar PR iha pais sira ne’e nia maka halo abertura ba judisiariu, depois iha Parlamentu Nasionál (PN) nia maka halo abertura ba asesaun publiku iha PN.
Ministériu Públiku ema sempre dehan nia maka majislatura a’as liu iha pais, primeiru majislatura do pais.Entaun fó nomeasaun ba Prezidente Tribunál Rekursu, Prokuradór Jerál da Republika, konsertega ne’e la ses husi nia intervensaun.
“ Mesmu nune’e ami fiar katak tribunál sei aplika tuir lei no konstituisaun RDTL nian, inportante maka la viola konstituisaun no kontra lei, ho nune’e ha’u fiar katak nia juis sira no juis konsilleiru iha Tribunál rekursu tanba sira mesak ema esperensia iha tinan barak nia laran,” tenik Jose.(ercia)
